Dokter Roland Van Cleempoel gaat met pensioen als havenarts

door Justin GLEISSNER, in Schuttevaer

Antwerpse havenartsen krijgen soms zeelieden op hun spreekuur die aan een ernstige aandoening lijden maar die door gebrek aan een diagnose in de voorbije maanden en de overeenkomstige  verzorging als ongeneeslijk moeten worden gecatalogeerd met alle dramatische gevolgen van dien. Het heeft veel te maken met de ontoereikende medische infrastructuur in veel niet-Europese havens waardoor dergelijke patiënten worden “doorgeschoven” van de ene haven naar de andere. Als er zich dan na weken op zee eindelijk iemand over hen ontfermt; is het dikwijls om vast te stellen dat de patiënt al terminaal is. Zelfs in Noord-Amerika verwijzen de spoeddiensten zieke zeelieden soms door als blijkt dat ze geen of niet de juiste creditcard op zak hebben. Ook met alle gevolgen van dien.

Dr. Roland Van Cleempoel is sinds dit jaar met pensioen als havenarts in de Scheldehaven; functie die hij was sinds 1 januari 1972 bekleedde. In die tijdspanne van zesendertig jaar heeft hij heel wat zieke zeelieden op zijn spreekuur gehad en heeft zich daarbij dikwijls geërgerd aan de onachtzaamheid en ja zelfs aan het misprijzen waarmee dergelijke patiënten in de vreemde soms worden bejegend.

Maar ook over de schippersbevolking, voor wie hij eveneens havenarts was, kan Roland Van Cleempoel een boekje opendoen. “Een schipper wil altijd varen; ook staat hij  met 40° koorts aan het stuurrad of ligt zijn vrouw ziek te bed. Alleen als een kind ziek aan boord is, zal hij overwegen om toch maar te blijven liggen. Soms toch echt onverantwoord” noemt hij het, maar men móet varen om alle onkosten te kunnen betalen. Soms bleef de zwangere vrouw te lang aan boord en moest de bevalling aan boord gebeuren, wat toch telkens een risico inhield, maar gelukkig altijd goed afliep voor moeder en kind.

Schipperszoon wordt arts

Geneeskunde voor varenden moet in de genen zitten van Dr. Van Cleempoel, geboren in Baasrode als schipperszoon, daarna woonachtig aan de Sint-Aldegondiskaai op ’t Eilandje in Antwerpen en met vriendjes ravottend rond Bonapartedok en Willemdok; een jeugd die iemand stigmatiseert als “jongen van ’t kantje”. Die jongen doorliep toch maar het hoger secundair onderwijs aan het Sint-Jan Berchmanscollege  en ging daarna geneeskunde studeren aan de Leuvense Universiteit waar hij in 1969 met onderscheiding promoveerde tot dokter in genees-, heel- en verloskunde. Aan het Tropisch Instituut in Antwerpen werd hij nog dokter in de  tropische geneeskunde.

In datzelfde jaar vertrok hij al als brousse-arts naar Zaïre, meer bepaald naar Mikalayi (West-Kasaï) waar hij o.a. met lepra-patiënten werd geconfronteerd. Hoewel geen chirurg zijnde, verrichtte hij toch veel operaties, gaande van amputaties, over breuken en appendicitis tot en met keizersneden toe. Dit was het normale werk van alle geneesheren in de brousse.

In december 1971 keerde hij terug naar België en vestigde zich als huisarts aan de Sint-Paulusstraat in hartje-schipperskwartier. Meteen bood hij ook zijn diensten aan in het Hulpcentrum van het Rood Kruis aan kaai 142 waar hij 27 jaar lang iedere dag twee uur dienst zou doen.  142 is een begrip in de Antwerpse haven en staat voor de eerste opvang van zeelieden, schippers en van alle slachtoffers van werk- en verkeersongevallen in de haven. In 1973 werd hij fulltime havenarts in associatie met de inmiddels overleden havenarts dr. Hellemans.

Vanaf 1972 coördineerde hij in Antwerpen een wachtdienst voor havenartsen. Om de drie weken was er een weekend wachtdienst. In 1985 ontstond Mediport, een associatie met zijn confraters de dokters Verbist en Verhaert. Vanaf 1979 tot 2008 was hij ook docent maritieme geneeskunde geworden aan de Hogere Zeevaartschool (HZS) te Antwerpen.  Bij Mediport wordt de plaats van Van Cleempoel sinds dit jaar ingenomen door dr. Stéphanie Closset.

Vergroeid met de gsm

Mediport is een groepspraktijk van huisartsen, gevestigd aan de Italiëlei 71, 24 uur op 24 bereikbaar. Dag en nacht heeft er een van de drie havenartsen wachtdienst. Hun gsm lijkt dan ook wel aan hun oor geplakt. Behalve raadplegingen in hun praktijk, waar dagelijks vele zeelieden/schippers over de vloer komen, gaan zij ook geregeld op scheepsbezoek. Maar naar een schip zoeken dat bij BASF op nummer 712 van de haven ligt, kan heen en terug, fileleed meegerekend, wel tot een halve dag in beslag nemen.

De havenartsen worden in hun praktijk geconfronteerd met gevallen van algemene pathologie waarvoor dan de adequate medicatie wordt verstrekt. Speciaal voor de zeelieden komen daar nog specifieke vaccinaties bij alsook spreken over malariapreventie, aids-preventie enz.. Ook geslachtsziekten komen nog steeds voor; zij het in mindere mate. Bij scheepsbezoeken worden en passant ook de EHBO-kastjes aan boord gecontroleerd.

Van de havenarts wordt verwacht dat hij zeer snel een diagnose kan stellen en beslissingen nemen want het schip blijft soms minder dan 12 uur in de haven. Een goede samenwerking met specialisten, het Tropisch Instituut en andere klinieken, medische labo’s enz. is daarvoor een eerste vereiste. En als een wal-patiënt doorgaans één à twee weken moet wachten op de uitslag van een scan of van een bloedonderzoek, wordt dat in Antwerpen, als het een zeeman of een schipper betreft, nog dezelfde dag geleverd. “Het is van belang dat iedere zeeman zijn medisch dossier meeneemt en dat dit door de havenarts, waar ook ter wereld wordt aangevuld zodat men steeds de medische voorgeschiedenis kent van betrokkene in geval hij in een van zijn volgende havens opnieuw op medische hulp een beroep moet doen”, zo betoogt Van Cleempoel.

Mediport verstrekt ook radio-medisch advies zowel aan zeeschepen “all over the world” als aan binnenvaarders op de Rijn, de Donau, de Rhône, de Merwede en zelfs in het Kattendijkdok, om de hoek van de artsenpraktijk.

Als docent aan de HZS superviseerde dr. Van Cleempoel wel een honderdtal thesissen die alle “Mensen in het maritiem milieu” als onderwerp hadden en waarbij de nadruk werd gelegd op de verzorging aan boord. Studenten lopen tijdens hun studie zelfs stage op de spoeddienst van verscheidene ziekenhuizen.

Medisch dossier aan boord

Ook voor binnenvaarders acht Van Cleempoel het van belang dat zij steeds hun medisch dossier en dat van alle opvarenden aan boord hebben voor het geval dat… Schippers zijn niet zo huisarts-gebonden als mensen van de wal. Ze raadplegen wel eens een dokter in Keulen, varen verder tot Straatsburg waar een andere “toubib” aan boord komt om uiteindelijk in Rotterdam of Antwerpen aan te leggen waar ze weer een andere diagnose te horen krijgen die mogelijk tegensprekelijk is met alle voorgaande. Een medisch dossier zou daarbij veel misverstanden kunnen voorkomen; aldus Van Cleempoel.

“Onze ervaring is dat de medische kennis van schippers te laag is in verhouding tot de risico’s van de stiel. Naast een medicijnenkastje aan boord, dat wel wat meer mag bevatten dan aspirientjes en een hoestsiroop, moet de schipper ook op een correcte wijze de koorts en de bloeddruk kunnen nemen en in datzelfde kastje moet ook een lijst uithangen met alle noodnummers die hij op de te varen trajecten eventueel kan nodig hebben.”

Schippers, o.a. in Duitsland, blijken in noodgevallen soms moeilijk binnen te geraken op de spoeddiensten van de ziekenhuizen; veelal omdat de receptie de Belgische SIS-kaarten, bewijzen van lidmaatschap bij een mutualiteit, niet kent of weigert te aanvaarden. Van Cleempoel of een van zijn collega’s zijn dan al eens telefonisch moeten tussenbeide komen om voor een van hun patiënten de toegang tot een ziekenhuis in Mannhein, of Regensburg te forceren.

Als havenarts en als professor aan de Zeevaartschool is Van Cleempoel thans met pensioen. Zijn privé-patiënten kunnen wel nog bij hem terecht in zijn praktijk aan de Italiëlei 51. Ook zijn patiënten in het Gouden Anker, een rusthuis voor schippers en zeelieden, een ander geesteskind van hem, blijft hij bezoeken.

En verder blijft deze schipperszoon ook verknocht aan een ander levenswerk:  het Museum Rijn- en Binnenvaart in het Bonapartedok. Dit drijvende museum met drie binnenschepen verzamelt het maritiem patrimonium van de binnenvaart en heeft de steun van de schipperswereld. Een krachtige ploeg mensen uit de binnenvaart staat aan de leiding en organiseert ook ieder jaar de Open Scheepvaartdagen: een beurs voor de schipperswereld met een groot sociaal karakter.

Zijn hart gaat ook uit naar het maritiem patrimonium in het algemeen. Bij de vaststelling  dat de Vlaamse/Antwerpse overheid met een ergerlijke en nooit-geziene onverschilligheid  het varend erfgoed laat verkommeren, dan stijgt de bloeddruk bij Van Cleempoel zichtbaar en dat is zelfs voor een havenarts niet gezond maar dat is een ander verhaal.