“Wie neemt het voortouw?” LEIDERSCHAP AAN BOORD IN DE 21ste EEUW

  Kapt. F. De Meulder - 48^ste promotie. 

De Nederlandse Vereniging van Kapiteins ter Koopvaardij (NVKK) verzorgde op vrijdag 9 oktober 2009 in Breukelen (NL) haar Vijfde Maritiem Symposium.

Onder de titel: “ WIE NEEMT HET VOORTOUW?” hebben verschillende sprekers en deskundigen samen met NVKK-leden en sympathisanten een hele namiddag van gedachten gewisseld over de ideale vorm van “LEIDERSCHAP AAN BOORD IN DE 21^ste EEUW”.

Niet zozeer het vakmanschap of de academische vorming van de kapitein kwamen aan bod maar wel het leiderschap dat getoond moet worden vooral bij kritische situaties alsmede het sociaal leiderschap dat ten dienste moet staan van de goede sfeer aan boord. De NVKK heeft tijdens dit boeiend symposium getracht het fenomeen “ leiding geven” dieper te doorgronden of beter te vatten. Zij is daarin geslaagd.

Als eerste spreker gaf Ir. Henk ten Hoopen, Consultant Coach en voormalig hoofd van de Nederlandse Scheepvaart Inspectie een inleiding over ons onbewust en bewust denken en doen. Beslissingen worden hetzij heel snel genomen hetzij na lang bewust of onbewust nadenken. Men dient echter over expertise (ervaring) te beschikken om op zijn intuïtie te vertrouwen. Een gedrag dat vaak herhaald wordt, geeft aanleiding tot een zeker automatisme. Men moet beseffen dat “overtuigingen” nog geen “waarheden” zijn. Voor een kapitein komt het erop aan te weten wie hij is en hij moet zich de vraag te stellen: Is wat ik zie juist?

Voor Mevr. Astrid Kee, huidig Havenmeester van Amsterdam, is echt leiderschap wat ieder mens doet die zijn/haar potentie ontwikkelt. Goed leiderschap is volgens haar de aanleg om het eigen potentieel in onszelf en dat van anderen in te zetten met het oog op een duurzaam en waardevol resultaat. Zij poneerde dat goed leiderschap een “team building approach” veronderstelt.

Voorzichtigheid is geboden bij het klasseren van ongelukken of rampen als resultaat van een “menselijk falen “ was de waarschuwing van dhr. Ed Verbeek, Loods IJmond. Hij stelde dat statistieken heel misleidend kunnen zijn. Haven A met 90% ongelukken te wijten aan het “menselijk falen” is niet noodzakelijk minder veilig dan een haven B met een ratio van slechts 60%. Het plaatje kan er heel anders uitzien als men het aantal ongelukken per aantal scheepsbewegingen gaat omrekenen. Een hoog percentage aan ongelukken als gevolg van een “menselijke fout” is niet noodzakelijk negatief. Het kan er ook op wijzen dat de techniek en de uitrusting prima op punt zijn. De vraag is niet: Wat is er mis met de bemanning OF met de uitrusting? De juiste vraag die moet gesteld worden: Is er iets mis met “de mens IN het systeem”. Anders uitgedrukt: “Is de mens een “asset” of een “liability”?

Aan de hand van voorbeelden van scheepsrampen kwam dhr. Hans de Rooij, Marine Consultant en voormalig directeur bij Smit Tak, tot een gelijkaardige conclusie. Met een scheepsramp te bestempelen als het gevolg van een “human error” geraakt men niet ver. Wat gaat er feitelijk schuil achter het menselijk falen. Durft men in alle eerlijkheid het causaal verband onder ogen te nemen tussen het “menselijk falen” en storende elementen zoals: de minimale bemanning, de stroeve procedures, de opgelegde strakke turn around time van het schip, de werkdruk, de aanwezigheid van meer- of anderstalige bemanningen, reders die zich als investeerders opstellen, onaangepaste interferenties van de wal in het beleid van het schip? Is de mens (de kapitein) correct ingepast in het hele systeem? was de slotvraag van de spreker

Er bestaat een groot verschil tussen een management patroon aan boord en aan de wal, was het betoog van drs. Gerrit Altena, gastdocent bij het Deltion College en ex varende bij Caltex Nederland. Theorieën en opleidingen betreffende management aan boord van een schip zijn teveel ingekapseld in walsituaties. Het verschil in leiding geven aan wal en aan boord wordt dikwijls foutief geschat. Naast zijn taak als “manager” is de kapitein ook “GEZAGvoerder”. Men kan stellen dat een kapitein een “projectleider” is (die verondersteld wordt een reis uit te voeren in gegeven omstandigheden) maar tevens een “gezagvoerder”.

De aanwezigheid van een zeker spanningsveld tussen deze twee kernfuncties mag niet onderschat worden. Een autoritaire stijl van bevel voeren is in het algemeen ongewenst. Een democratische stijl, misschien tegenwoordig meer aangewezen, is echter niet altijd uit te voeren. De oplossing is te streven naar een meer “participatieve stijl” van bevel voeren. Effectief “leiding geven” veronderstelt ervaring en/of opleiding daartoe besloot de spreker.

 

Aan de hand van vele voorbeelden onderstreepte drs. Ir. Frits Stakelbeek van het Riebeek Instituut, dat de functie van leiderschap in een zuivere bureaucratie alleen gericht is op het bereiken van een doel. Deze stelling is niet volledig toepasselijk aan boord van een schip. Een kapitein mag echter de verschuivingen die de laatste jaren in de maatschappij opgetreden zijn niet negeren. Er moet meer aandacht naar de persoon gaan. Een kapitein moet plaats kunnen maken voor medezeggenschap en moet streven naar een vorm van “leiding geven” dat stoelt op participatie en team building.

Dit symposium dat bijgewoond werd door een honderdtal leden en sympathisanten van de NVKK, was een zeer geslaagde poging om het profiel van de kapitein als “ leiding gever” en “gezagvoerder” in de 21^ste eeuw scherper te stellen. De aanwezigheid van een jonge varende kapitein en een HR manager van een grote rederij in het zorgvuldig gekozen panel van sprekers had misschien wel nog voor andere interessante inzichten gezorgd in de problematiek van leiderschap aan boord in de 21^ste eeuw.

Kapitein Alex van Binsbergen, voorzitter van de NVKK was de gastheer en kapitein Fred van Wijnen trad op als moderator.